Scheepssier 1

Beeldsnijwerk van de Batavia.

Op een verregend weekend bracht ik het beeldsnijwerk van het schip Batavia onder de aandacht van een enthousiast publiek tijdens de drukbezochte Marinedagen in Den Helder. Het figuratieve beeldsnijwerk kijkt zó boosaardig omdat geen demon zich dan geroepen voelt om aan boord te klauteren. Dat het effect heeft blijkt wel uit het volgende: Er werd nooit of te nimmer op het schip een monster gezien of bespeurd, behalve dan de monsterrol.

Nu ik toch aan het woord ben wil ik wel wat vertellen over de ontwikkeling van de scheepssier. De wereld is wonderlijk groot onder de gewelfde hemel en onpeilbaar diep golft onder haar het water van de zee. Dit geweld van glanzend azuurblauw bewoog de eerste mens om een oog op de boeg van zijn boot te penselen. Een wakend oog, oculi, om het kwaad af te wenden. Dit gebruik om het schip te beschermen leeft nu nog voort in Turkije maar ook op Malta, en vele Portugese, Indiase en Chinese vissersschepen zijn opgesierd met een geschilderd oog.

De Vikingen beeldhouwden de kop van een slang of draak op de boeg en de achtersteven werd een kronkelende staart. Op zee verdween het silhouet van het laaggelegen dek achter de schuimkoppen en het opspattende water van de golven. Hierdoor ontstond de indruk van een machtige zeeslang die tussen de stortzeeën zwom, wanneer alleen kop en staart zichtbaar waren.

Gedurende de middeleeuwen werd de traditie om schepen te versieren voortgezet. De elementen, die tezamen scheepssier vormen, waren in die periode dikwijls religieus van aard. Het was gebruikelijk om schilderwerk meer dan houtsnijwerk als decoratie dienst te laten doen.

Vanaf de veertiende eeuw wapperden wimpels in grote getale vanaf de masttoppen van Europese schepen. Zij gaven de schepen een fleurig en kleurig aanzien en informatie over de herkomst van het schip.

De aangebrachte figuratieve versiering hield de wacht. Zij waren zo geplaatst dat de kijklijnen van de ogen alle plaatsen rondom het schip bestreken. Dit beredeneerde ooit de beeldsnijder Cees van Soestbergen, een man die vele wonderschone stukken heeft gesneden voor op het schip de Batavia.

Het Nederlands spiegelretourschip Batavia van de VOC uit de 17e eeuw werd tussen 1627 en 1628 op de Peperwerf  in Amsterdam gebouwd. In de jaren 1985-1995 is een reconstructie vervaardigd die te bezichtigen is op Batavialand te Lelystad. Het wrak bevindt zich momenteel in een museum in Fremantle, Australië.