Gerard Is Niet Meer

Gerard Unger (Arnhem, 22 januari 1942 - Bussum, 23 november 2018)  was zonder meer de meest succesvolle Nederlandse letterontwerper. Unger studeerde aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam en werkte vervolgens bij Total Design, Prad en Joh. Enschedé. En hij was emeritus-hoogleraar aan de universiteit van Leiden.

Unger ontwierp lettertypen voor kranten in verscheidene landen, waaronder USA Today, de grootste krant van de Verenigde Staten en het Nederlandse dagbladen Trouw en de Volkskrant. Ook de bekende blauwe ANWB-bewegwijzeringsborden langs en boven de wegen en de wegwijsborden in de Amsterdamse metro zijn van zijn hand. Hij was daardoor de meest gelezen Nederlander.

De letter Swift werd in 1985 gepresenteerd in het grafisch weekblad Adformatie als zijnde een straatvechter die overeind moet blijven als het papier met 80 kilometer per uur door de pers wordt gejaagd. ‘Zwart, scherp afgetekend tegen de lucht met snelle wendingen en scherpe hoeken. In de letter heb ik iets van de vliegkunst van de gierzwaluw willen laten zien.’ Ik was verkocht en maakte een diepe buiging voor de letter en de letterontwerper Gerard Unger.

Bij letters gaat het om details als de aanhechting van de boog van de r op de stok, om de vorm van de binnenruimte in de a en de e, om het buikje van de g, de hoge aanhechting van de boog van de n en de h, over de leegte en de spatie. De U was in zijn ogen een omtrekkende beweging, een behoedzame bocht tussen aan- en aftocht, De q een pauw die zonder staart een gewone kip is en de & de stropdas van het alfabet.

‘Het oog gaat niet gelijkmatig over een regel, maar maakt sprongetjes, vier per seconde’, weet Unger. ‘De fixatie ligt iets links van het midden van een woordgroep. Twee of drie letters zie je scherp, daarbuiten neemt het af. In die gebieden doen vooral stokken en staarten hun werk.’ Dat laatste is ook de reden waarom voor lange stukken tekst en in kranten relatief klassieke letters met zogeheten schreven worden gebruikt, in plaats van de schreefloze Helvetica. In schreefletters hebben de vlaggen en staarten - de naar boven en beneden uitstekende delen - meer identiteit.

Leesbaarheid was het belangrijkste dat Unger nastreefde. Dat hele tijdrovende proces van nieuwe letters maken, letters die met elkaar een gezin vormen, zag Unger als een vorm van dressuur. Het dresseren van een alfabet: met zijn onderkasten, kapitalen, cijfers, cursieven, halfvetten en leestekens. ‘Al die tekens moeten samenwerken en gedrild worden tot ze zich als woorden en regels gedragen.’ 

Van alle letteronderdelen waren de bogen hem het liefst. 'Een boog neemt een sprong in het diepe, accelereert en strekt zich.' De buiten- en de binnenvorm, dat wat er binnen in de letter gebeurt, was voor hem net zo belangrijk als de letter zelf. En niet alleen de losse letters ook de woorden, zinnen & pagina's. Unger: ‘Wat blijft er over als de letters als orkest optreden?’ Ook punten en komma's, uitroepteken en haakjes sluiten, hoorden bij zijn muziek.

Gerard Unger, de man die zo prettig kon vertellen over letters is niet meer.